ترجمــة حياتـه رحمه الله
مدير الموقع
الثلاثاء 20 مارس 2007 م
<p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-bidi-font-weight: normal"> </span><span dir="ltr" style="FONT-SIZE: 13pt; mso-bidi-font-family: Simplified Arabic; mso-bidi-font-weight: normal"><!--?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" /--><o:p></o:p></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus">شيخ الإسلام: محمد الطاهر بن محمد بن محمد الطاهر ابن عاشور التونسي، رئيس المفتين بتونس، وشيخ جامع الزيتونة وفروعه.<o:p></o:p></span></b></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><o:p> </o:p></span></b></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm"> <a name="_Toc89931139"></a><a name="_Toc91832572"></a><a name="_Toc93032676"><span style="mso-bookmark: _Toc91832572"><span style="mso-bookmark: _Toc89931139"><b><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 16pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: Courier New; mso-hansi-font-family: Courier New">آل عاشـــور:</span></b></span></span></a><b><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 16pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: Courier New; mso-hansi-font-family: Courier New"><o:p></o:p></span></b></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <b><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic">أصل هذه الشجرة الزكية الأول هو محمد ابن عاشور، وُلد بمدينة سلا من المغرب الأقصى بعد خروج والده من الأندلس فارًّا بدينه من القهر والتنصير، توفي سنة (1110هـ) وقد سطع نجم آخر وهو الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور وهو جد مترجمنا، والذي وُلد سنة (1230هـ) وقد تقلد مناصب هامة كالقضاء والإفتاء والتدريس، والإشراف على الأوقاف الخيرية، والنظارة على بيت المال، والعضوية بمجلس الشورى.<o:p></o:p></span></b></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus">ومن أشهر تلاميذه الشيخ محمد العزيز بوعتور، والشيخ يوسف جعيط، والشيخ أحمد ابن الخوجة، والشيخ سالم بوحاجب، والشيخ محمود ابن الخوجة، والشيخ محمد بيرم، ومن سلالة آل عاشور والد شيخنا الشيخ محمد ابن عاشور، وقد تولى رئاسة مجلس إدارة جمعية الأوقاف، ثم خلفه عليها أبو النخبة المثقفة محمد البشير صفر حيث عينته الدولة نائبًا عنها في تلك المؤسسة، وقد تدعمت الصلة وتمتنت بين الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور الجد وتلميذه محمد العزيز بوعتور الوزير، نتج عنها زيجة شرعية لابنة الثاني -محمد العزيز بوعتور- على ابن الأول -الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور الجد- وهكذا تمت أواصر هذه العائلة بالعائلات التونسية<sup><span style="COLOR: red">(<a href="http://localhost/articles.aspx?id=1025&selected_id=-1028&page_id=0&page_size=5&links=True#_ftn1" name="_ftnref1" style="mso-footnote-id: ftn1" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><b style="mso-bidi-font-weight: normal"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: Simplified Arabic; mso-fareast-font-family: Times New Roman; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[1]</span></sup></b></span></a>)</span></sup>، وأخذت مكانها وارتبطت صلاتها فكانت شجرة طيبة زيتونة لا شرقية ولا غربية أصلها ثابت وفرعها في السماء، تؤتي أكلها كل حين بإذن ربها.</span></b><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus; mso-bidi-font-weight: normal"><o:p></o:p></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><o:p> </o:p></span></b></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm"> <a name="_Toc89931140"></a><a name="_Toc91832573"></a><a name="_Toc93032677"><span style="mso-bookmark: _Toc91832573"><span style="mso-bookmark: _Toc89931140"><b><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 16pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: Courier New; mso-hansi-font-family: Courier New">مولده ونشأته (</span></b></span></span></a><span style="mso-bookmark: _Toc93032677"><span style="mso-bookmark: _Toc91832573"><span style="mso-bookmark: _Toc89931140"><b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 16pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: Simplified Arabic">1879-1973</span></b></span></span></span><span style="mso-bookmark: _Toc93032677"><span style="mso-bookmark: _Toc91832573"><span style="mso-bookmark: _Toc89931140"><b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 16pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: Courier New; mso-hansi-font-family: Courier New">م):</span></b></span></span></span><b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 16pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: Courier New; mso-hansi-font-family: Courier New"><o:p></o:p></span></b></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <b><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic">بشّرت هذه العائلة الشريفة بولادة الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور بالمرسي ضاحية من ضواحي العاصمة التونسية في جمادى الأولى سنة (1296هـ) الموافق لشهر سبتمبر (1879م)<sup><span style="COLOR: red">(<a href="http://localhost/articles.aspx?id=1025&selected_id=-1028&page_id=0&page_size=5&links=True#_ftn2" name="_ftnref2" style="mso-footnote-id: ftn2" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><b style="mso-bidi-font-weight: normal"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: Times New Roman; mso-bidi-font-family: Simplified Arabic; mso-fareast-font-family: Times New Roman; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[2]</span></sup></b></span></a>)</span></sup>.<o:p></o:p></span></b></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus">نشأ الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور في بيئة علمية لجده للأب قاضي قضاة الحاضرة التونسية، وجده للأم الشيخ محمد العزيز بوعتور، ففي مثل هذا الوسط العلمي والسياسي والإصلاحي شبّ مترجمنا فحفظ القرآن الكريم حفظا متقنًا منذ صغر سنه، وحفظ المتون العلمية كسائر أبناء عصره من التلاميذ، ثم تعلم ما تيسر له من اللغة الفرنسية<sup><span style="COLOR: red">(<a href="http://localhost/articles.aspx?id=1025&selected_id=-1028&page_id=0&page_size=5&links=True#_ftn3" name="_ftnref3" style="mso-footnote-id: ftn3" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><b style="mso-bidi-font-weight: normal"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: Simplified Arabic; mso-fareast-font-family: Times New Roman; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[3]</span></sup></b></span></a>)</span></sup>.</span></b><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus; mso-bidi-font-weight: normal"><o:p></o:p></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus">ارتحل إلى المشرق العربي وأوروبا، وشارك في عدة ملتقيات إسلامية، كان عضوًا مراسلًا لمجمع اللغة العربية بالقاهرة سنة (</span></b><b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: Simplified Arabic">1956</span></b><b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus">م)، وبالمجمع العلمي العربي بدمشق سنة (</span></b><b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: Simplified Arabic">1955</span></b><b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus">م).</span></b></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>اشتهر بالصبر والاعتزاز بالنفس والصمود أمام الكوارث، والترفع عن الدنيا، حاول أقصى جهده إنقاذ التعليم الزيتوني وتصدى له بمعارفه ويقينه، ولكن أيدي الأعادي تسلطت على هذه المنارة العلمية فألغتها سنة (1961م)، فتولى العلم بتونس وانزوى حتى توفي عام (1973م) ودفن بمقبرة الزلاج بمدينة تونس فرحمه الله تعالى<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn1" name="_ftnref1" style="mso-footnote-id: ftn1" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[1]</span></sup></span></a>)</span></sup>.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><o:p><strong> </strong></o:p></span></span></p> <p class="2" dir="rtl" style="MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><a name="_Toc93032678"></a><a name="_Toc91832574"></a><a name="_Toc89931141"><span style="mso-bookmark: _Toc91832574"><span style="mso-bookmark: _Toc93032678"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><strong>مسيرته الدراسية والعلمية:</strong></span></span></span></a><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>التحق الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور بجامع الزيتونة في سنة (1303هـ-1886م) وثابر على تعليمه به حتى أحرز شهادة التطويع سنة (1317هـ-1899م) وسمي عدلًا مبرزًا، وابتداءً من سنة (1900م) إلى سنة (1932م) أقبل على التدريس بجامع الزيتونة والمدرسة الصادقية كمدرس من الدرجة الثانية، فمدرسًا من الدرجة الأولى سنة (1905م)، ثم عضوًا مؤسسًا للجنة إصلاح التعليم بجامع الزيتونة سنة (1910م).<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>التحق الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور بالقضاء سنة (1911م) فكان عضوًا بالمحكمة العقارية وقاضيًا مالكيًا، ثم مفتيًا مالكيًا سنة (1923م) فكبير المفتين سنة (1924م) فشيخ الإسلام للمذهب المالكي سنة (1932م)، وقد باشر رحمه الله كل هذه المهام بمهارة ودقة علمية نادرة، وبنزاهة وحسن نظر، فكان حجة ومرجعًا فيما يقضي به، سمي شيخ جامع الزيتونة وفروعه لأول مرة في سبتمبر (1932م) بعد أن اشترك في إدارة الكلية الزيتونية، ولكنه استقال من مشيخة جامع الزيتونة بعد (سبتمبر:1933م).<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>ثم سمي من جديد شيخًا لجامع الزيتونة في سنة (1945م)، وفي سنة (1956م) شيخًا عميدًا للكلية الزيتونية للشريعة وأصول الدين حتى سنة (1960م) حيث أحيل إلى الراحة بسبب موقفه تجاه الحملة التي شنها بورقيبة يومئذ ضد فريضة الصيام في رمضان<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn2" name="_ftnref2" style="mso-footnote-id: ftn2" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[2]</span></sup></span></a>)</span></sup>.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>كان مقبلًا على الكتابة والتحقيق والتأليف، فقد شارك في إنشاء مجلة السعادة العظمى سنة (1952م)، وهي أول مجلة تونسية مع صديقه العلامة الشيخ محمد الخضر حسين رحمه الله، ونشر بحوثًا عديدة خصوصًا في المجلة الزيتونية ومجلات شرقية مثل هدى الإسلام، والمنار، والهداية الإسلامية، ونور الإسلام، ومجلة مجمع اللغة العربية بالقاهرة، كما نشرت له مجلة المجمع العلمي بدمشق.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>شارك في الموسوعة الفقهية التي تشرف عليها وزارة الأوقاف والشئون الإسلامية بالكويت بمبحث قيم<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn3" name="_ftnref3" style="mso-footnote-id: ftn3" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[3]</span></sup></span></a>)</span></sup>.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><o:p><strong> </strong></o:p></span></span></p> <p class="2" dir="rtl" style="MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><a name="_Toc93032679"></a><a name="_Toc91832575"></a><a name="_Toc89931142"><span style="mso-bookmark: _Toc91832575"><span style="mso-bookmark: _Toc93032679"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><strong>شيــوخــــه:</strong></span></span></span></a><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>اكتسب الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور ثقافة واسعة شملت التفسير، والحديث، والقراءات، ومصطلح الحديث، والبيان، واللغة، والتاريخ، والمنطق، وعلم العروض، وأعمل فكره فيما حصله وتوسع في ذلك وحلله، فقد تخرج على أيدي ثلّة من علماء عصره امتازوا بثقافة موسوعية في علوم الدين وقواعد اللغة العربية وبلاغتها وبيانها وبديعها، إلى جانب قدرة على التبليغ، ومعرفة بطرق التدريس، والتركيز على تربية الملكات في العلوم، ومن أشهرهم الشيخ محمد النجار، والشيخ سالم بوحاجب، والشيخ محمد النخلي، والشيخ محمد بن يوسف، والشيخ عمر ابن عاشور، والشيخ صالح الشريف رحمهم الله تعالى جميعًا.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>وإذا تصفحنا حياة هؤلاء الأعلام وجدناها حياة علمية زاخرة حافلة بجلائل الأعمال، قد أعطوا الحياة التونسية عطاء جزيلًا في الدين والاجتماع والأدب والسياسة، وهؤلاء النبغاء وإن لم يتركوا مؤلفات ضخمة إلا أنهم تركوا تلاميذ شهدوا لهم بطول الباع في نقد الآثار والمناهج وتتبع الهنات اللغوية، وقد كان الشيخ بوحاجب بارعًا ماهرًا في علوم اللغة والنحو والبلاغة والأدب، والأستاذ عمر بن الشيخ ماهرًا في الفقه والمنطق والكلام والفلسفة، والشيخ محمد النجار كان جامعًا لشتى العلوم التي تدرس بجامع الزيتونة<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn4" name="_ftnref4" style="mso-footnote-id: ftn4" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[4]</span></sup></span></a>)</span></sup>.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>وهؤلاء العلماء الذين تتلمذ عليهم الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور كانوا ثمرة لمصلحين أسهموا في الحياة التونسية إسهامًا جليلًا على شتى المستويات الأدبية والاجتماعية، أمثال الشيخ إبراهيم الرياحي، وإسماعيل التميمي، والوزير خير الدين باشا صاحب أقوم المسالك، والشيخ محمود قبادو، ولقد كان هؤلاء العلماء زعماء المدرسة الإصلاحية التونسية، وكانت فرعًا مهمًا للمدارس الإصلاحية التي نشرت في العالم الإسلامي؛ كالمدرسة الدهلوية، ومدرسة المصلح: محمد ابن عبد الوهاب النجدي، وهذه المدرسة إلى جانب المدرسة المغربية تتفق مع مدارس العالم الإسلامي في الأسس والمبادئ، وتختلف عنها في الأساليب والطرائق، بَيْدَ أنها تلتقي جميعًا حول هدف موحد؛ هو مقاومة التخلف المزري الذي تردى فيه المسلمون من بُعْدٍ عن التوحيد وانغماس في الشرك، بالرغم من أن دينهم دين الفكر والحضارة والعلم والمدنية<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn5" name="_ftnref5" style="mso-footnote-id: ftn5" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[5]</span></sup></span></a>)</span></sup>.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><o:p><strong> </strong></o:p></span></span></p> <p class="2" dir="rtl" style="MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><a name="_Toc93032680"></a><a name="_Toc91832576"></a><a name="_Toc89931143"><span style="mso-bookmark: _Toc91832576"><span style="mso-bookmark: _Toc93032680"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><strong>إصلاحاته ورؤيته للإصلاح:</strong></span></span></span></a><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>بدأ الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور بمساعدة ثلّة من الأنصار الأوفياء في تخطيط مراحل الإصلاح، وتطبيق النُّظم التي يراها كفيلة بتحقيق الهدف الذي يصبو إليه؛ للخروج بهذا المعهد العظيم من كبوته<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn6" name="_ftnref6" style="mso-footnote-id: ftn6" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[6]</span></sup></span></a>)</span></sup>، بعد أن تكلم عن أساليب التعليم الزيتوني ومناهجه بلسان النقد في كتابه <span style="COLOR: green">«أليس الصبح بقريب»</span> الذي ألفه سنة (1907م-1321هـ) والذي ضمنه رؤيته للإصلاح، وحدد فيه أسباب تخلف العلوم مصنِّفًا كل علم على حدة، واعتبر أن إصلاح حال الأمة لا يكون إلا بإصلاح مناهج التعليم والقيام على هذا الجانب، وقد كتب كتابه هذا وعمره لم يتجاوز خمسًا وعشرين سنة، مما يدل على أن هذا الشيخ الجليل كرّس حياته للنهوض بالجامع الأعظم، وبالتالي على مكمن الداء في تخلف الأمة، ولئن أحس الشيخ بجسامة المهمة والبون الشاسع بين واقع المسلمين وما وصلت إليه الأمم الغربية من امتلاك أسباب النهضة والرقي، إلا أنه لم يدّخر جهدًا ولم يثنِ عزمًا في السير في هذا الطريق المليء بالأشواك.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>لقد شملت عناية الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور إصلاح الكتب الدراسية وأساليب التدريس ومعاهد التعليم، وقد اهتمت لجان من شيوخ الزيتونة بتشجيعٍ منه بهذا الغرض، ونظرت في الكتب الدراسية على مختلف مستوياتها، وعمل الشيخ على استبدال كتب كثيرة كانت منذ عصور ماضية تدرّس، وصبغ عليها قدم الزمان صبغة احترام وقداسة موهومة.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>لقد حرص الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور على خاصتي التعليم الزيتوني: الصبغة الشرعية واللغة العربية، وللوصول إلى هذا الهدف لابد من تخصيص كتب دراسية شهد لها العلماء بغزارة العلم وإحكام الصنعة وتنمية الملكات في التحرير؛ ليتخرج من الزيتونة العالم المقتدر على الخوض فيما درس من المسائل وتمحيصها ونقدها، ولتحقيق هذه الأهداف دعا الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور المدرسين إلى التقليل من الإلقاء والإكثار من الأشغال التطبيقية، حتى تتربى للطالب ملكة بها يستقل في الفهم، ويعول على نفسه في تحصيل ثقافته العامة والخاصة، وقد حث المدرسين على نقد الأساليب والمناهج الدراسية، واختيار أحسنها أثناء الدرس، ومراعاة تربية الملكة بدلًا من شحن العقل بمعلومات كثيرة قد لا يحسن الطالب التصرف فيها، فكانت دعوته للإصلاح ذات بُعْدَي التنظير والتطبيق الميداني.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><o:p><strong> </strong></o:p></span></span></p> <p class="2" dir="rtl" style="MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><a name="_Toc93032681"></a><a name="_Toc91832577"></a><a name="_Toc89931144"><span style="mso-bookmark: _Toc91832577"><span style="mso-bookmark: _Toc93032681"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><strong>تطــور العلـوم:</strong></span></span></span></a><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>يقول الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور في كتابه <span style="COLOR: green">«أليس الصبح بقريب»</span> -إيذانًا منه بقرب النصر واستعادة الأمة مجدها، وتخلصها من المستعمر الفرنسي الذي باغتها في عقر دارها-: <span style="COLOR: green">«رأيت الذي يطمع في البحث عن موجبات تدني العلوم يرمي بنفسه إلى متسع ربما لا يجد منه مخرجًا في أمد غير طويل، وأيقنت أن لأسباب تأخر المسلمين عمومًا رابطةً وثيقةً بأسباب تأخر العلوم»</span><sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn7" name="_ftnref7" style="mso-footnote-id: ftn7" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[7]</span></sup></span></a>)</span></sup>.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>أحس الشيخ ابن عاشور بقيمة العلم في سبيل نهوض الأمة، وحاول من خلال كتابه المذكور أن يقدم بديلًا لما ساد في أوساط الجامع المعمور من مناهج لتدريس الطلبة العلوم الشرعية التي توارثها الأجيال أبًا عن جد دون نظر وإعمال للرأي، ومكنت الغرب بالتالي من إحكام سيطرته على العالم الإسلامي -والقطر التونسي جزء منه-.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>وقبل أن يسرد سببين رئيسين لتأخر العلوم ويزيد عليهما خمسة عشر سببًا فرعيًا؛ قدم نظرته إلى العلوم ورسم منهجه في التعامل مع العلم وأطواره، فقسم العلوم قسمين من جهة ثمرتها: <o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>القسم الأول: ما تنشأ عنه ثمرة هي من نوع موضوعات مسائله، كعلم النحو، فثمرته تجتنى منه، وهي ثمرة لفظية محضة.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>القسم الثاني: ما يبحث عن أشياء لا لذاتها بل لاستنتاج نتائج عنها، مثل: علم التاريخ والفلسفة والهندسة النظرية وأصول الفقه وغيرها، فبالتاريخ يستعين مزاوله على عَقْل التجارب وتجنب مضار الحضارات والأخطاء التي وقعت فيها الأمم السابقة، والفلسفة تنير العقل وتدربه على فتح أبواب الحقائق، وهذه الأشياء لا تُقرأ في الفلسفة وإنما يتعودها الذهن ضمن ممارساته، ومثل ذلك: علم البلاغة وجميع العلوم البرهانية النظرية، وأصول الفقه في فلسفة الاستنباط. <o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>يضيف في كتابه <span style="COLOR: green">«أليس الصبح بقريب»</span> ليقول كلمته الحاسمة في التعامل مع العلوم بمنطق النقد والتطوير دون الخروج عن أدب الالتزام بمناهج القدماء من سلف الأمة، فيقول: <span style="COLOR: green">«وإن أطوار العلوم في الأمة تشبه أطوارها في الأفراد؛ ذلك أن العلم في الأمة كما هو في الفرد له أربعة أطوار: <o:p></o:p></span></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>1- طور الحفظ والتقليد والقبول للمسائل كما هي؛ من غير انتساب بعضها من بعض، ولا تفكر في غايتها، بل لقصد العمل.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>2- طور انتساب بعضها من بعض وتنويعها والانتفاع ببعضها في بعض.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>3- طور البحث في عللها وأسرارها وغاياتها.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>4- الحكم عليها باعتبار تلك العلل بالتصحيح والنقد، وهو طور التضلع والتحرير». <o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><o:p><strong> </strong></o:p></span></span></p> <p class="2" dir="rtl" style="MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><a name="_Toc93032682"></a><a name="_Toc91832578"></a><a name="_Toc89931145"><span style="mso-bookmark: _Toc91832578"><span style="mso-bookmark: _Toc93032682"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><strong>المسيرة النضالية:</strong></span></span></span></a><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>عُزّز موقف الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور بتسميته شيخًا للإسلام المالكي سنة (1932م)، ثم بتكليفه في شهر سبتمبر من نفس السنة (1932م) بمهام شيخ مدير الجامع الأعظم وفروعه، فتيسر له الشروع في تطبيق آرائه الإصلاحية التي كانت شغله الشاغل<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn8" name="_ftnref8" style="mso-footnote-id: ftn8" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[8]</span></sup></span></a>)</span></sup> إلا أن الدسائس والمؤامرات التي كانت تحاك ضده من طرف معارضيه <span style="COLOR: green">«الزيتونيين»</span> من المتحفظين على خطواته الإصلاحية من جهة، والذين شعروا بنفوذه وقبوله من كل المحيطين به<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn9" name="_ftnref9" style="mso-footnote-id: ftn9" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[9]</span></sup></span></a>)</span></sup> من جهة ثانية، جعلته يقدِّم استقالته في سبتمبر السنة الموالية (1933م)، وفي سنة (1364هـ-1945م) عيّن مرة ثانية شيخًا للجامع الأعظم وفروعه، وقوبلت عودة الشيخ بحماس فياض من طرف الأوساط الزيتونية والرأي التونسي بصفة عامة، واهتز المعهد الزيتوني وفروعه سرورًا، فانتظمت عدة تظاهرات تكريمًا وارتياحًا لعودة الشيخ بالعاصمة، ومنها الاستقبال الحار الذي خصته به فروع سوسة والقيروان وصفاقس بمناسبة الزيارة التفقدية التي قام بها الشيخ ابن عاشور في ماي (1945م) فور تسميته من جديد على رأس إدارة التعليم الزيتوني، فانطلقت ألسنة الأدباء والشعراء بالقصائد الحماسية والأناشيد<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn10" name="_ftnref10" style="mso-footnote-id: ftn10" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[10]</span></sup></span></a>)</span></sup>.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>واستأنف الشيخ تطبيق برنامجه الإصلاحي، فجعل الفروع الزيتونية تحت مراقبة إدارة مشيخة الجامع رأسًا بعدما كانت ترجع شئونها بالنظر إلى السلطة الشرعية الجهوية.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>كما زاد الشيخ ابن عاشور في عدد الفروع الزيتونية التي ارتقت في مدة سبع سنوات (1949-1956م) من ثمانية إلى خمسة وعشرين -منها اثنان للفتيات في تونس وصفاقس- وصار عدد تلامذة الزيتونة وفروعها يناهز العشرين ألف تلميذ في حدود سنة: (1956م)<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn11" name="_ftnref11" style="mso-footnote-id: ftn11" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[11]</span></sup></span></a>)</span></sup>.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>كما امتدت شبكة فروع الزيتونة إلى القطر الجزائري بإنشاء فرعين في مدينة قسنطينة<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn12" name="_ftnref12" style="mso-footnote-id: ftn12" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[12]</span></sup></span></a>)</span></sup>.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>وحرص الشيخ ابن عاشور على أن يحسّن من أوضاع الطلبة المعيشية والاجتماعية، لما له من قيمة في رفع معنويات الطلبة الزيتونيين إزاء إخوانهم الميسرين، وأمام الضغوط من حولهم على القضاء على التعليم الزيتوني<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn13" name="_ftnref13" style="mso-footnote-id: ftn13" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[13]</span></sup></span></a>)</span></sup>، والحيرة التي كان عليها أغلب أبناء الزيتونة، والآفاق التي يمكن أن يرسموها لمستقبلهم. <o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>وبعد اضطرابات وخلافات حول أمر التطوير، قررت السلطة إبعاد الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور عن مباشرة وظيفته مع إبقائه في خطته، وتكليف الشيخ علي النيفر بإدارة المشيخة، وفي سنة (1956م) عاد الشيخ ابن عاشور إلى مباشرة شئون التعليم الزيتوني بعنوان شيخ عميد للجامعة الزيتونية من سنة (1956) إلى (1960م).<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><o:p><strong> </strong></o:p></span></span></p> <p class="2" dir="rtl" style="MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><a name="_Toc93032683"></a><a name="_Toc91832579"></a><a name="_Toc89931146"><span style="mso-bookmark: _Toc91832579"><span style="mso-bookmark: _Toc93032683"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><strong>كتاباته ومؤلفاته:</strong></span></span></span></a><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ansi-font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold"><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>كان أول من حاضر بالعربية بتونس في هذا القرن، أما كتبه ومؤلفاته فقد وصلت إلى الأربعين، وهي غاية في الدقة العلمية، وتدل على تبحر الشيخ في شتى العلوم الشرعية والأدبية، ومن أجلّها كتابه في التفسير: <span style="COLOR: green">«التحرير والتنوير»</span> -موضوع بحثنا- وكتابه الثمين والفريد من نوعه: <span style="COLOR: green">«في مقاصد الشريعة الإسلامية»</span>، وكتابه <span style="COLOR: green">«حاشية التنقيح للقرافي»</span>، و<span style="COLOR: green">«أصول العلم الاجتماعي في الإسلام»</span>، و<span style="COLOR: green">«الوقف وآثاره في الإسلام»</span>، و<span style="COLOR: green">«نقد علمي لكتاب أصول الحكم»</span>، و<span style="COLOR: green">«كشف المغطى في أحاديث الموطأ»</span>، و<span style="COLOR: green">«التوضيح والتصحيح في أصول الفقه»</span>، و<span style="COLOR: green">«موجز البلاغة»</span>، و<span style="COLOR: green">«كتاب الإنشاء والخطابة»</span>، و<span style="COLOR: green">«شرح ديوان بشار وديوان النابغة»</span>...إلخ.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>ولا تزال العديد من مؤلفات الشيخ مخطوطة منها: <span style="COLOR: green">«مجموع الفتاوى»</span>، وكتاب في السيرة، ورسائل فقهية كثيرة<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn14" name="_ftnref14" style="mso-footnote-id: ftn14" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[14]</span></sup></span></a>)</span></sup>.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>وقد قسمت مؤلفاته إلى قسمين، منها: مؤلفات في العلوم الإسلامية، وأخرى في العربية وآدابها<sup><span style="COLOR: red">(<a href="/adminsa/items_update.aspx?id=1028#_ftn15" name="_ftnref15" style="mso-footnote-id: ftn15" title=""><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><sup><span style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: mylotus; mso-bidi-font-family: 'Simplified Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[15]</span></sup></span></a>)</span></sup>: <o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><o:p><strong> </strong></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: fuchsia; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>العلوم الإسلامية: <o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>1- التحرير والتنوير.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>2- مقاصد الشريعة الإسلامية.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>3- أصول النظام الاجتماعي في الإسلام.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>4- أليس الصبح بقريب؟<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>5- الوقف وآثاره في الإسلام.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>6- كشف المغطى من المعاني والألفاظ الواقعة في الموطأ.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>7- قصة المولد.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>8- حواشي على التنقيح لشهاب الدين القرافي في أصول الفقه.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>9- رد على كتاب الإسلام وأصول الحكم تأليف علي عبد الرازق.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>10- فتاوى ورسائل فقهية.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>11- التوضيح والتصحيح في أصول الفقه.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>12- النظر الفسيح عند مضايق الأنظار في الجامع الصحيح.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>13- تعليق وتحقيق على شرح حديث أم زرع.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>14- قضايا شرعية وأحكام فقهية وآراء اجتهادية ومسائل علمية.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>15- آمال على مختصر خليل.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>16- تعاليق على العلول وحاشية السياكوتي.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>17- آمال على دلائل الإعجاز.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>18- أصول التقدم في الإسلام.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>19- مراجعات تتعلق بكتابي: معجز أحمد واللامع للعزيزي.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: fuchsia; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><o:p><strong> </strong></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: fuchsia; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>اللغة العربية وآدابها:<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>1- أصول الإنشاء والخطابة.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>2- موجز البلاغة.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>3- شرح قصيدة الأعشى.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>4- تحقيق ديوان بشار.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>5- الواضح في مشكلات المتنبي.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>6- سرقات المتنبي.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>7- شرح ديوان الحماسة لأبي تمام.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>8- تحقيق فوائد العقيان للفتح ابن خاقان مع شرح ابن زاكور.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>9- ديوان النابغة الذهبي.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>10- تحقيق مقدمة في النحو لخلف الأحمر.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>11- تراجم لبعض الأعلام.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>12- تحقيق كتاب الاقتضاب للبطليوسي مع شرح كتاب أدب الكاتب.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>13- جمع وشرح ديوان سحيم.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>14- شرح معلقة امرئ القيس.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>15- تحقيق لشرح القرشي على ديوان المتنبي.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>16- غرائب الاستعمال.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>17- تصحيح وتعليق على كتاب النتصار لجالينوس للحكيم ابن زهر.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>وقد عدد الدكتور محمد الحبيب بن الخوجة المجلات العلمية التي أسهم فيها الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور، والتي نذكر منها:<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>- السعادة العظمى.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>- المجلة الزيتونية.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; COLOR: fuchsia; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>ومن الصحف والمجلات الشرقية:<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>- هدى الإسلام.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>- نور الإسلام.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>- مصباح الشرق.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>- مجلة المنار.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>- مجلة الهداية الإسلامية.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>- مجلة مجمع اللغة العربية بالقاهرة.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><strong>- مجلة المجمع العلمي بدمشق.<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><strong>وقد شغل مهمة عضو مراسل لمجمعي اللغة العربية بالقاهرة ودمشق منذ سنة (1955م).<o:p></o:p></strong></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 0cm 0pt"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: 'Simplified Arabic'"><o:p><strong> </strong></o:p></span></span></p> <div style="mso-element: footnote-list"> <br clear="all" /> <hr align="right" size="1" width="33%" /> <div id="ftn1" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[1]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> نقلاً عن نشرية الكلمة الطيبة، السنة الأولى (العدد:<span style="COLOR: red">12</span>)، محرم (<span style="COLOR: red">1417</span>هـ).<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn2" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[2]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> جامع الزيتونة المَعْلم ورجاله - محمد العزيز ابن عاشور (ص:<span style="COLOR: red">125</span>).<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn3" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[3]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> نقلاً عن نشرية الكلمة الطيبة، السنة الأولى (العدد:<span style="COLOR: red">12</span>)، محرم (<span style="COLOR: red">1417</span>هـ).<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn4" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[4]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور رائد الفكر الإسلامي.<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn5" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[5]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور رائد الفكر الإسلامي.<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn6" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[6]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> جامع الزيتونة المَعْلم ورجاله - محمد العزيز ابن عاشور (ص:<span style="COLOR: red">121</span>).<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn7" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[7]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> أليس الصبح بقريب (ص:<span style="COLOR: red">175</span>).<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn8" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[8]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> نقلاً عن نشرية الكلمة الطيبة، السنة الأولى (العدد:<span style="COLOR: red">12</span>)، محرم (<span style="COLOR: red">1417</span>هـ).<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn9" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[9]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> حاكوا له الدسائس بسبب مواقف اتهم باطلاً باتخاذها فيما يسمى بقضية التجنيس - انظر: المصدر السابق.<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn10" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[10]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span lang="AR-SA" style="FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3"> أنشد تلاميذه أناشيد مؤثرة، منها ما أنشده صغار تلامذة فروع سوسة:<o:p></o:p></font></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; LINE-HEIGHT: 90%; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span lang="AR-SA" style="LINE-HEIGHT: 90%; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">- أيها الطاهر أهلاً - بابن عاشور وسهلاً- قد حللت الصفو حلا - وجرى دمع السرور.<o:p></o:p></font></span></span></p> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; LINE-HEIGHT: 90%; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">- أنت للعين ضياء - في اهتداء وارتياء - يا وريث الأنبياء - أنت للمعمور نور (...).<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn11" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[11]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> في هذه السنة حصلت تونس على استقلالها وأصبح بورقيبة والحزب الدستوري يباشرون الحكم، وقد أخاف هذا الأخير المد الزيتوني الذي أحدثه الشيخ محمد الطاهر ابن عاشور.<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn12" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[12]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> جامع الزيتونة المَعْلم ورجاله - محمد العزيز ابن عاشور (ص:<span style="COLOR: red">123</span>).<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn13" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[13]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> المصدر السابق (ص:<span style="COLOR: red">123</span>).<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn14" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[14]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> نقلاً عن نشرية الكلمة الطيبة، السنة الأولى (العدد:<span style="COLOR: red">12</span>)، محرم(<span style="COLOR: red">1417</span>هـ).<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> <div id="ftn15" style="mso-element: footnote"> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"> <span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><span><font size="3">(<span style="mso-special-character: footnote"><span style="FONT-SIZE: 12pt; COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: 'Traditional Arabic'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA"><strong>[15]</strong></span></span></font></span><span lang="AR-SA" style="COLOR: red; FONT-FAMILY: 'Traditional Arabic'; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-font-weight: normal; mso-bidi-font-size: 12.0pt"><font size="3">)</font></span><span><font size="3"> نقلتها مجلة جوهر الإسلام عدد (<span style="COLOR: red">3</span>-<span style="COLOR: red">4</span>) السنة العاشرة (<span style="COLOR: red">1978</span>م) (في عدد خاص بالشيخ محمد الطاهر ابن عاشور).<o:p></o:p></font></span></span></p> </div> </div> <p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 6pt 0cm 0pt; TEXT-INDENT: 1cm; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%; mso-pagination: none"> <b style="mso-ansi-font-weight: normal"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 13pt; FONT-FAMILY: Simplified Arabic; mso-ascii-font-family: mylotus; mso-hansi-font-family: mylotus"><o:p></o:p></span></b></p>
التعليقات